Podwyżki stóp, a inflacja

Państwo poprzez możliwość wykorzystania różnorodnych instrumentów kształtuje sytuację w systemie gospodarczym kraju. Jednym z celów takiego działania jest zapewnienie stabilności pieniądza. Polega ono na walce ze zbyt wysoką inflacją. Rząd – za pośrednictwem banku centralnego – może zwalczać inflację poprzez podnoszenie stóp procentowych. Dlaczego w sytuacji nadmiernej inflacji podnosi się stopy procentowe?

Inflacja – podstawowe informacje

Inflacja to zjawisko polegające na wzroście średnich cen towarów i usług w gospodarce. Może być ono wywołane na przykład przez wzrost kosztów wytworzenia, płacy minimalnej czy obciążeń podatkowych.

Zasadniczo, inflacja to proces niekorzystny dla uczestników rynku – zarówno konsumentów, jak i przedsiębiorstw. Przykładowo, roczna stopa inflacji na poziomie wynoszącym 5% oznacza, że po upływie jednego roku dana ilość pieniądza pozwala na zakup średnio mniej o 5% jednostek produktów.

Czy państwo ma obowiązek walczyć z nadmierną inflacją?

Jednym z celów rządu jest dbanie o stabilność życia gospodarczego w kraju. Rozumie się przez to między innymi stabilną wartość pieniądza. Takie działanie jest realizowane poprzez funkcjonowanie banku centralnego, tj. Narodowego Banku Polskiego (NBP) oraz Rady Polityki Pieniężnej (RPP). Celem NBP jest utrzymanie tzw. bezpośredniego celu inflacyjnego. Reguła ta zakłada, że roczna stopa inflacji powinna utrzymywać się w określonym przedziale.

W przypadku Polski cel inflacyjny wynosi 2,5% z możliwym odchyleniem wynoszącym półtora punktu procentowego w górę lub dół. A zatem optymalny poziom inflacji w Polsce zawiera się między 1,5% a 3,5%. Jeśli średni poziom wzrostu cen jest wyższy lub niższy od wskazanego przedziału, bank centralny powinien podjąć działania dostosowawcze. Taki stan rzeczy obowiązuje już od 2003 roku.

Co może zrobić państwo w przypadku wysokiej inflacji?

Bank centralny dysponuje szeregiem narzędzi, które pozwalają mu na zwalczanie inflacji utrzymującej się na zbyt wysokim poziomie. Do tego typu instrumentów należą między innymi operacje otwartego rynku (sprzedaż lub skup papierów wartościowych w celu regulacji ilości pieniądza znajdującego się w obiegu) oraz operacje depozytowo-kredytowe. Narzędziem szczególnie transparentnym i często wykorzystywanym przez banki centralne – zarówno w Polsce, jak i na przykład w Stanach Zjednoczonych – jest regulacja stóp procentowych.

Podwyższone stopy procentowe jako sposób walki z inflacją

Stopy procentowe określają koszt, jaki należy ponieść w celu uzyskania dodatkowego kapitału. Do stóp procentowych stosowanych w Polsce zaliczają się przede wszystkim:

• stopa referencyjna (koszt skupu/sprzedaży papierów wartościowych pomiędzy bankami),

• stopa lombardowa (koszt, jaki banki komercyjne ponoszą z tytułu pożyczki od banku centralnego pod zastaw papierów wartościowych),
• stopa redyskonta weksli (cena, po której bank centralny dokonuje skupu weksli od banków komercyjnych),
• stopa depozytowa (oprocentowanie krótkoterminowych depozytów składanych w banku centralnym przez banki komercyjne).

Podwyższenie stóp procentowych przekłada się między innymi na wzrost kosztów kredytów bankowych, z których korzystają na co dzień konsumenci oraz przedsiębiorstwa. Zależność jest w tym wypadku bardzo prosta: im wyższe stopy procentowe, tym droższy kredyt (np. hipoteczny lub gotówkowy) i wyższa RRSO – Rzeczywista Roczna Stopa Oprocentowania. Zasada to odnosi się do kredytów o zmiennej stopie oprocentowania; z takiego rozwiązania korzysta w Polsce znaczna część kredytobiorców.

Zwiększanie oprocentowania kredytów wydaje się działaniem szkodliwym ze społecznego punktu widzenia. W rzeczywistości jednak takie działanie jest konieczne, jeśli chodzi o walkę z inflacją. Zniechęca ono konsumentów do napędzania popytu poprzez zakupy „na kredyt”, co powinno przełożyć się na powstrzymanie tempa wzrostu cen przez sprzedawców. Podwyższanie stóp procentowych przyczynia się do „schłodzenia” gospodarki i powolnego powrotu do stanu sprzed wysokiej inflacji.

Podwyżka stóp procentowych w celu zwalczania stopy procentowej na przykładzie Polski

Zgodnie z danymi zamieszczonymi na stronie Głównego Urzędu Statystycznego, w ostatnich latach miał miejsce znaczny wzrost średnich cen towarów i usług. Podczas gdy w latach 2015-2016 występowała nawet deflacja (ujemna stopa inflacji), to w 2019 roku średnia roczna inflacja wyniosła ok. 2,3%, w 2020 roku ok. 3,4%, zaś w 2021 roku już 5,1%. Inflacja w lutym 2022 roku wyniosła 9,2% w porównaniu z analogicznym okresie w poprzednim roku. To właśnie dlatego NBP, począwszy od sierpnia 2021 roku, już kilkukrotnie podwyższył stopy procentowe. Obecnie wynoszą one:

• 2,25% (stopa referencyjna),

• 2,75% (stopa lombardowa),
• 1,75% (stopa depozytowa),
• 2,30% (stopa redyskonta weksli).

Wszystko wskazuje na to, że to nie ostatnia tego typu decyzja ze strony polskiego banku centralnego.

Jakie będą skutki podwyższania stóp procentowych przez Narodowy Bank Centralny? Tego jeszcze nie wiadomo – działania w tym zakresie zostały podjęte zaledwie kilka miesięcy temu. Ocena działań prowadzonych przez bank centralnych będzie możliwa dopiero w dłuższej perspektywie.

Autor: Emil Zelma